|
|
I
ORTAÇAĞDAN GÜNÜMÜZE
REKTÖR SEÇİMİ VE ATANMASI |
|
Çağdaş
üniversitelerin temelleri, 11. ve 12. yüzyıllarda Avrupa'da kurulan Bologna, Paris ve
Oxford Üniversiteleri ile atılmıştır.*
1088 yılında eğitime başlayan Bologna Üniversitesi, öğrenciler tarafından
kurulmuştur. Bu üniversitede öğretmenlerin maaşları, öğrenciler tarafından
ödenmekte ve öğretmenler, öğrenci denetimine tâbi tutulmaktaydı. Rektör, bir
öğrenciydi ve öğrenciler tarafından seçiliyordu.
Öğrencilerin, üniversite yönetiminde ve rektörlerin seçimindeki rolleri, günümüze
kadar devam edegelmiştir. Nitekim, Türkiye dışında, rektör adaylarının
belirlenmesinin yalnızca öğretim üyelerinin tekelinde olduğu başka bir ülke bulmak
kolay değildir.
Bugün, İskoçya'nın en başta gelen üniversitelerinde rektörü, sadece öğrenciler
seçmektedir. Dünyaca ünlü Edinburgh Üniversitesi öğrencileri, 46. rektörlerini bu
yılın başlarında seçtiler. Seçilen Rektör Robin Harper**, 3 Mart 2000 günü, Reid
Concert Hall'da düzenlenen törenle göreve başladı.
Glasgow Üniversitesi'nin rektörü ise, yine öğrenciler tarafından seçilen Ross
Kemp'dir (Ek 1).
Aktör ve yönetmen Peter Ustinov, 1968-1974 yılları arasında iki dönem öğrenciler
tarafından Dundee Üniversitesi Rektörlüğüne seçilmiştir.
İskoçya üniversitelerinde Rector***, kayıtlı tüm öğrencilerin oylarıyla 3
yıllık bir süre için seçilir. Üniversitenin akademik ve idarî personeli ile
öğrenciler, rektörlük için aday olamazlar ve Rector daima üniversite
dışından seçilir (Ek 2). Bu üniversitelerde rektörün
yetkileri çok kısıtlı olup, başlıca görevi Court'a (Üst Kurul) başkanlık
etmektir. Iskoçya'da yetkili yönetici, Court tarafından atanan Vice-Chancellor
veya Principal'dır.
İngiltere'de ise yetkili yönetici, Council tarafından üniversite dışından atanan Vice-Chancellor'dır.
Bu üniversitelerde, kimin Vice-Chancellor olacağı atanma gerçekleşinceye
kadar üniversite çevrelerinde bilinmez. Öte yandan, ortaçağda kurulmuş
üniversiteler olan Oxford ve Cambridge'de üniversite yöneticisi, geleneksel olarak
üniversiteyi oluşturan kolejlerin yöneticileri arasından en kıdemli profesörlerin
oluşturduğu Regent House tarafından seçilir.
ABD'de de üniversite yöneticisi (President veya Chancellor), ister devlet
üniversitelerinde ister özel üniversitelerde olsun, daima mütevelli heyetler
tarafından, büyük çoğunlukla üniversite dışından atanır. Bu ülkede mütevelli
heyet, President'in kim olabileceği konusunda bir Aday Arama Komisyonu (Search
Committee) oluşturur. Bu komisyonda üniversitenin sınırlı sayıda profesörüne yer
verilmesi de gelenek haline gelmiştir.****
Birleşik Krallık ve ABD üniversitelerinde yetkilerle donatılmış yöneticilerin (President,
Vice-Chancellor, Principal) öğretim üyeleri tarafından seçilmesine bu ülkelerin
tarihinde hiç rastlanmamıştır.
Almanya'da 1960'lı yıllara kadar, birer veya ikişer yıllık sürelerle göreve
getirilen yöneticilere Rektor unvanı verilmekteydi. Birçok üniversitede bu unvan Präsident
unvanı ile değiştirilmiştir.
Bu ülkede üniversitenin yönetici adayı (yerine göre Präsident veya Rektor),
öğretim üyeleri, öğrenciler, asistan ve idarî personel temsilcilerinden oluşan
küçük bir heyet tarafından seçilir, onay ve atama için Eyalet Eğitim Bakanına
sunulur. Bakanın seçilen adayı veto etme yetkisi vardır. Örneğin, Trier
Üniversitesi'nde yönetici olan Präsident, 18'i öğretim üyesi, 7'si
öğrenci, 7'si asistan ve 3'ü de idarî personelden oluşan 35 kişilik bir konsey
tarafından, 6 yıl için seçilir. Seçilen aday, Eyalet Eğitim Bakanı tarafından
atanarak göreve başlar.
Almanya'da her üniversiteye Eyalet Eğitim Bakanı bir Kanzler tayin eder. Kanzler,
üniversite bütçesini üniversitenin bölümlerine dağıtır, denetler. Bir profesör
kadrosu boşaldığında, bu kadro Almanya sathında ilân edilir. Daha sonra üniversite
organlarının seçtiği 3 aday Kanzler aracılığıyla Eğitim Bakanının
onayına sunulur. Bakan, adayları beğenmez ise yeni adaylar isteyebilir.
Kıta Avrupası ülkelerinde üniversitelerin hemen hepsinde Rektor, Präsident
veya Président dışında doğrudan Eğitim Bakanınca atanan Kanzler
eşdeğerinde ve genellikle idarî ve malî konulardan sorumlu bir yönetici bulunur. Bu
yöneticilere Italya'da Direttore Administrativo, Avusturya'da Universitätsdirektor,
Belçika'da Regierungs Commissaris veya Administrateur, Danimarka'da Administrationchef,
Finlandiya'da Förvaltungsdirektor, İsviçre'de kanton üniversitelerinde Administrateur
veya Verwaltungsdirektor unvanları verilir. Bu yönetici ilgili bakan
tarafından atanır. Isveç'te ve Norveç'te ise Universitetsdirektor Bakanlar
Kurulunca atanır. Fransa'da üniversitelerin şansölyesi olan Recteur de l'Académie,
Eğitim Bakanı tarafından; Japonya'da ise Jinkyokucho, Eğitim, Bilim ve
Kültür Bakanı, Vali veya Belediye Başkanı'nca atanır.
Görüldüğü gibi, yalnız Birleşik Krallık'ta veya ABD'de değil, Kıta Avrupası
ülkelerinde de, malî ve idarî sorumlulukları büyük ölçüde tamamen dışardan
atanan yöneticiler üstlenmektedir.
Bu ülkelerde demokrasi yok mudur?
Hiç şüphesiz vardır ama, halktan toplanan vergilerle finanse edilen üniversiteler,
ileri ülkelerdeki demokrasi anlayışının gereği olarak, bakanlıklar,
Yükseköğretim Kurulu gibi merkezî veya mütevelli heyetler gibi yönetim kurulu
niteliğindeki ara kuruluşlar aracılığıyla toplumun denetimine tâbidirler.
Öte yandan, üniversitenin başlıca amacı öğrencileri yetiştirmek olduğuna göre,
öğrencileri üniversitenin sahipleri arasında görmemek doğru mudur?
ÜNİVERSİTE YÖNETİCİLERİNİN ÜNVANLARI
Dünyada, yukarıda da değinildiği gibi, üniversite yöneticileri için değişik
tanımlamalar kullanılmaktadır.
Günümüzde bazı ülkelerde ve özellikle Türkiye'de, üniversitenin yöneticisine
"rektör" denilmektedir. 1933 yılına kadar Türkiye'nin başlıca
yükseköğretim kurumu Istanbul Darülfünunu idi. Bunun yöneticisi, "Darülfünun
Emini" olarak anılıyordu. Rektör'ün sözlük anlamı, "doğruya yönelten
yönetici"dir. Anglo-Sakson ülkelerde bazı papazlara rector denilmektedir.
Üniversitenin yöneticisine ABD'de President veya Chancellor, Birleşik
Krallık'ta, Chancellor ve Vice-Chancellor denir. Ancak, Birleşik
Krallık'ta Chancellor görevi, genellikle kral veya kraliçe ya da prens veya
vali gibi kişiler tarafından üstlenilir. Esas sorumlu yönetici, atanan Vice-Chancellor'dır.
Fransa'da 1960'lara kadar, üniversitenin yöneticisine Recteur adı verilirdi. O
tarihten sonra, her bölgede veya eyalette kurulan Académie'nin başında,
Eğitim Bakanı tarafından atanan bir Recteur vardır. Académie Recteur'ü
aynı zamanda ona bağlı üniversitelerin şansölyesidir (Chancelier des Universités).
Bunun dışında Fransa'da her üniversitede 3 konseyin ortak toplantısında**** seçilen
ve Yükseköğretim Bakanınca atanan, yetkileri kısıtlı olan bir Président
vardır. Président'ın görev süresi genellikle 6 yıldır.
Değişik ülkelerdeki üniversite yönetimleri ve yöneticilerin göreve getirilmesi
konusu bu kitabın VIII. Bölümünde ayrıntılı olarak sunulacaktır.
|
|
* Yükseköğretimim geçmişi, Çin'de Han Hanedanı'nın kurduğu okullara,
İskenderiye'deki müze ve kütüphaneye, 11. yüzyılda Bağdat'ta büyük Selçuklu
Devleti Veziri Nizamülmülk tarafından kurulan Nizamiye Medresesi'ne, 13. yüzyılda
Kayseri Çifte Medrese'ye, Konya Karatay Medresesi'ne, Erzurum'da Çifte Minareli
Medrese'ye kadar uzanır.
** İskoç Yeşiller Partisi üyesi. Birleşik Krallık Parlamentosu ilk Yeşiller üyesi.
*** Bu kitapta, üniversite üst düzey yöneticileri için çeşitli ülkelerde var olan
terimler aynen kullanılmış ve italik harflerle yazılmıştır.
**** ABD'nin Harvard Üniversitesi President'i Neil L. Rudenstine 10 yıllık
hizmetden sonra 2000-2001 akademik yılı sonunda görevinden ayrılmaya karar vermiştir.
Aralarında Harvard Üniversitesi profesörü bulunmayan 9 kişilik Search Committee, President
adaylığı için ilanlar vermiş ve 300 bin mektup göndererek aday önerilmesi için
Search Committee başkanlığına başvurulmasını bildirmiştir. bakınız
***** Conseil d' Administration, Conseil Scientifique, Conseil des Etudes et de la Vie
Universitaire. bakınız |
"İçindekiler" sayfasına dönüş. |
|
|
|