Dünyadaki
bilimsel ve teknolojik gelişmelerin yıllardır öncülüğünü yapmakta ve çağdaş
üniversite anlayışının en iyi örneklerini oluşturmakta olan Amerika Birleşik
Devletleri üniversitelerinden bazı örnekler vermekte yarar vardır. Son on yılın
fizik, kimya, ekonomi ve tıp alanlarında Nobel ödülüne layık görülen bilim
adamlarının çalışmakta oldukları kurumlar arasında yine bu üniversiteler
ağırlıkla yer almaktadır. Son on yılda bu alanlarda verilen toplam 75 ödülün
56'sı (yüzde 75'i), Amerika Birleşik Devletleri'ndeki üniversite ve araştırma
kuruluşlarında çalışan bilim adamlarına tevcih edilmiştir. On yıldan daha gerilere
gidilince de görülüyor ki, Nobel ödüllerine yine en çok bu üniversitelerin
mensupları lâyık bulunuyor: Örneğin University of Chicago'dan 71, University of
California'dan 40 ve Princeton University'den 30 bilim adamı Nobel ödülünü alıyor.
Ayrıca bu dallarda verilmiş toplam 523 ödülün 234'ü (yüzde 44.7) ABD'deki
üniversite ve kuruluşlarda çalışan bilim insanlarına tevcih edilmiştir. İkinci
sırada toplam 78 (yüzde 15) ödülle Birleşik Krallık üniversite ve araştırma
kuruluşlarında çalışanlar yer almaktadır.*
Bu üniversitelerin yüksek başarılarında, sahip oldukları kaynakları etkin ve
verimli kullanarak bugünkü konumlarına gelmelerine imkân sağlayan yönetim
sistemlerinin önemli rolleri olduğu açıktır.
ABD üniversiteleri, yerine göre Board of Regents, Board of Trustees, Board of Higher
Education, Board of Visitors, Board of Overseers gibi adlar verilen mütevelli heyetlerce
yönetilir. Çok kampuslu eyalet üniversite sistemlerinden bazılarında (State
University of New York'ta olduğu gibi) Chancellor unvanlı bir yönetici,
üniversite sistemini oluşturan tüm kampuslardan sorumludur. Ayrıca münferit her
kampusta da bir President vardır. Tek kampuslu üniversitelerde ise sadece President
veya Chancellor bulunur. ABD'deki bazı çok kampuslu üniversite sistemlerinde ise
(University of California'da olduğu gibi) Chancellor yerine President ve President
yerine de Chancellor kullanıldığı da görülür. Chancellor ve President,
mütevelli heyet tarafından atanır.
ABD'de President, üniversitenin sürekli gelişimini ve değişen koşullara
uyumunu sağlayacak, üniversitede verimli ve etkin bilimsel çalışma ve öğretimin
sürmesini gözetecek, üniversiteye malî kaynaklar yaratacak, iş çevreleri ve toplumun
diğer kesimleri ile ilişkileri, üniversiteyi en iyi şekilde temsil ederek
geliştirecek, kısaca çok yönlü, saygın, lider vasıflarına sahip bir kişidir. President,
mütevelli heyete karşı sorumludur ve bu kurulun belirlediği esaslar, prensipler ve
bütçeler doğrultusunda üniversiteyi yönetir.
Amerika Birleşik Devletleri'nden, iki özel üniversiteden (doğudan Harvard, batıdan
Stanford) iki de çok kampuslu devlet üniversitesinden (batıdan California
Üniversitesi, doğudan New York Eyalet Üniversitesi) örnekler aşağıdadır.
Harvard Üniversitesi
"Harvard Corporation" ve "Board of Overseers" bu üniversitenin üst
kurullarıdır. Üniversitede görevli olmayan Harvard Üniversitesi mezunları
tarafından seçilen 30 üyeli Board of Overseers'ın başlıca görevi, lisansüstü
okullarda, bölümlerde ve müzelerde incelemeler yapmak, Harvard'ın kuruluş ilkelerine
ve mükemmeliyet amacına uygun olarak çalışmalarını gözetmek, Harvard Corporation'a
görüş bildirmek, atamaları ve büyük girişimleri onaylamak ve Harvard
Üniversitesi'ne uzun vadeli perspektif getirmektir. Her yıl, Kurulun 5 üyesinin görev
süresi dolar ve bunların yerine yenileri 6 yıllık bir süre için mezunlar tarafından
seçilir. President ve Treasurer (Sayman), konumları gereği (ex officio)
bu kurulun doğal üyeleridir. Yılda en az beş kez toplanırlar. Kendi aralarında
seçtikleri sürekli ve geçici komiteleri ile Harvard Üniversitesi'nin öğretim,
yönetim ve araştırma faaliyetlerini izleyip değerlendirir ve tavsiyelerini
bildirirler. Bu kurula President ve Treasurer yıllık rapor verirler.
President'in 7'nci üyesi olduğu 6 kişilik Harvard Corporation üyelerinden biri
ayrılınca geri kalan üyeler yenisini seçerler. Harvard Corporation, Board of
Overseers'e karşı sorumlu olup aldığı kararlar Board of Overseers'in onayından sonra
yürürlüğe girer.
Harvard President'ini, Harvard Corporation seçer ve Board of Overseers'ın
onayına sunar. President'in seçimini yapan Search Committee, Corporation'ın 6
üyesi ile Board of Overseers'in 3 üyesinden oluşan 9 kişilik bir komitedir.
President ve President'in akademik konulardan sorumlu başyardımcısı (Provost)
Harvard Üniversitesi'nin idarî ve akademik politikaları doğrultusunda ve uygulamalarda
birlikte çalışırlar. Akademik, stratejik ve fiziksel planlamalar ve bütçe
çalışmaları ile bağış toplama ve üniversite dışı ilişkilerde Provost
önemli rol oynar.
Stanford Üniversitesi
Diğer ABD üniversitelerinde olduğu gibi burada da en üst yönetim yetkisi 35 üyeden
oluşan Mütevelli Heyet'tedir. Mütevelli Heyet üniversitenin
"varlık"larının bekçisidir. Yatırımları yönetmek, yıllık bütçeyi
onaylamak, üniversitenin işleyişi ve denetimi ile ilgili esasları ve politikaları
belirlemek ve President'ı atamak Mütevelli Heyet'in yetkileri arasındadır.
Üyelerin 8'i Stanford mezunları tarafından gösterilen adaylar arasından ve Mütevelli
Heyet'in geri kalan ve hizmet süreleri dolmamış üyeleri tarafından seçilir.
Üniversite President'ine profesör ve diğer öğretim elemanlarının görev ve
sorumluluklarını belirlemek, gerekirse bunların görevlerine son vermek, öğretim ve
çalışma esaslarını belirleyip uygulamak ve üniversiteyi eğitimle ilgili hususlarda
yönetmek yetkileri ile bunlardan sorumlu tutulmak yükümlülüğü verilmiştir.
California Üniversitesi (UC)
Dokuz kampuslu bu devlet üniversitesi, beş tıp okulu ve hastaneleri, üç hukuk okulu,
üç ulusal laboratuvarı ve 12 milyar dolar bütçesi ile dünyadaki en büyük
öğretim, araştırma ve toplum hizmeti kuruluşlarından biridir. Kampusları Berkeley,
Davis, Irvine, Los Angeles, Riverside, San Diego, San Francisco, Santa Barbara ve Santa
Cruz'dadır. Merced kampusu 2004 yılında açılacaktır. Eyalet anayasası gereği
California Üniversitesi'nin yönetimi eyaletin Board of Regents olarak anılan yüksek
kuruluna bırakılmıştır. Bu kurulun 26 üyesinden 18'i 12 yıllık süreler için
eyalet valisi tarafından, bir üyesi öğrenciler arasından bir yıl için kurul
tarafından atanır. Diğer tabiî yedi üye ise konumları nedeni ile (ex officio)
üyedir. Bunlar, Vali, Vali Yardımcısı, Assembly Başkanı, Eğitim Başkanı, Mezunlar
Birliğinin Başkan ve Başkan Yardımcısı ile üniversite sisteminin President'inden
oluşur.
Vali kurul'un başkanı olmakla beraber, uygulamada başkanlığı kurulun bir yıl için
kendi içinden seçtiği bir üyesi yapar.
President, tüm sistemin başıdır. Her kampusta sorumlu yönetici ise Chancellor'dır.
Bu yöneticiler Board of Regents tarafından atanır.
New York Eyalet Üniversitesi (SUNY)
Bu üniversite, New York eyaletinin 64 kampuslu yükseköğretim sistemini
oluşturmaktadır. Mütevelli Heyeti'nin 16 üyesinden 15'i New York Eyalet Senatosu'nun
tasvibi ile New York Eyalet Valisi tarafından atanır. Öğrenci Assembly'nin başkanı
ise Mütevelli Heyet'in 16. üyesidir. Mütevelli Heyet, sistemin başı olan Chancellor'ı
ve üniversite sistemini oluşturan 64 kampusun her birindeki President'ı ve
bunların yönetici kurullarını atar, onursal (fahrî) payeler dahil, tüm derece,
diploma ve sertifikaları verir, öğrencilerin kabul ve devam esaslarını, öğrenim
ücretleri ile müfredatları belirler ve her bir kampusun yönetimini gözetir, yeni
kampusların açılması kararını verir.
Chancellor 64 kampuslu sistemin en üst icracısıdır ve Mütevelli Heyet
tarafından onaylanan politikaların geliştirilip uygulanmasından sorumludur.
|
